Sultan Alparslan vefatının sene-i devriyesinde anılıyor

Türkler’in Orta Asya’dan Anadolu’ya gelişini gerçekleştirerek bir çağ açan Sultan Alparslan, vefatının sene-i devriyesinde rahmetle anılıyor. Pekala Sultan Alparslan kimdir? Tarihteki ehemmiyeti nedir?

Malazgirt’te Bizans ordusunu yenerek 1071 yılında Türklere Anadolu’nun kapılarını açan Büyük Selçuklu Devleti hükümdarı Sultan Alparslan, kararlılığı, cüreti, inancı, öngörüsü ve uyguladığı savaş stratejileriyle ön plana çıktı.

Amcası Tuğrul Bey’in yerine 1064 yılında Büyük Selçuklu Devleti’nin hükümdarlığına geçen Sultan Muhammed Alparslan, 42 yaşında elde ettiği büyük muvaffakiyetle Türklerin Anadolu’yu yurt edinmelerini sağladı.

Büyük bir devlet adamı olan Sultan Alparslan, ordusundan katbekat fazla Bizans ordusuna karşı 26 Ağustos 1071’de kazandığı zaferle Türklere Anadolu’nun kapılarını açarak tarihe geçti.

SULTAN ALPARSLANIN KİŞİLİĞİ

Batı Türkleri’nin atası kabul edilen Alparslan, Arap ve Bizans tarihçilerinin ittifakla belirttikleri ve kendisine verilen unvan, künye ve sıfatların da açıkça gösterdiği üzere çok yürekli, yiğit (ebû şücâ‘) ve kudret, azamet sahibi (adudüddevle “devletin pazusu, koruyucusu”) bir kişiliğe sahipti.

Heybetinin yanında adaleti ile de ün yapmış (es-sultânü’l-âdil), ağabeyi Kavurd’a ve Romanos Diogenes’e yaptığı muamelelerden de anlaşıldığı üzere affedici ve müsamaha sahibi olduğunu tekraren ispatlamıştı. Çok dindardı ve dinî kararların tam sadakatle uygulayıcısı olarak tanınıyordu. Onun bu cephesi, halk ortasında velî derecesine yükseltilmesine ve şahsına pek çok kerametler isnat edilmesine sebep olmuştur.

Sarayında, günde elli koyun kesilen bir imaret bulunduğu ve ayrıyeten isimleri listeler halinde tanzim edilen yoksullara harçlık dağıtıldığı eski tarihlerde kayıtlıdır. İslâmiyet’in şimdi girmediği ülkelerde fethettiği her kente derhal bir cami yaptırdığı, askerî faaliyetlerinden ötürü gereğince fırsat bulamadığı imar işlerini ve ilim, fikir ve sanat adamlarını toplayıp devlet himayesi altına almak üzere toplumsal faaliyetleri de veziri Nizâmülmülk’ün eliyle yürüttüğü bilinmektedir. Bastırdığı altın paraların çokluğu da zamanındaki iktisadî gelişmeyi ve refahı göstermektedir.

SULTAN ALPARSLANIN HAYATI VE TAHTA GEÇİŞİ

Büyük Selçuklu Devleti’nin kurucularından Horasan Valisi Davet Bey’in oğlu ve Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey’in yeğeni olan Alp Arslan’ın doğum tarihini çeşitli kaynaklar 1029 ve 1032 yılları ortasında gösterir.

Çok yiğit bir savaşçı olarak tarihçiler tarafından tanımlanan hükümdar küçük yaşta cet binip ok atmayı öğrenmiştir. Birinci gençlik yıllarında arkadaşlarından oluşan kendi birliğiyle katıldığı Dandanakan vb. savaşlardaki başarısıyla dikkati çekip, babasının vefatından sonra Horasan valiliğini üstlenmiştir.

(Sultan Alparslan’ın bir minyatürü)

Henüz küçük yaşta iken, babası Davet Bey’in hastalanması üzerine idareyi ele alarak Gazneli taarruzlarını durdurması, tekrar babasının sıhhatinde Karahanlılar’a (1049) ve Gazneliler’e karşı (1058) zaferler kazanması, zati Davet Bey’in son yıllarında veliaht sıfatıyla fiilen yönettiği Horasan Selçuklu Devleti’nde ve hatta bütün Selçuklu topraklarında büyük bir prestij kazanmasına yol açmıştı.

Bu sebeple Davet Bey’in Receb 451’de (Ağustos 1059) mevti üzerine Horasan meliki olduğu vakit hânedanın başka mensupları ortasından itiraz eden çıkmamış, ayrıyeten onun tavır ve davranışlarından ileride Selçuklu sultanlığı için de kuvvetli bir aday olacağı anlaşılmıştı. Gerçekten Alparslan, amcası Sultan Tuğrul (Bey) Ramazan 455’te (Eylül 1063) ardında evlât bırakmadan ölünce, kendi vasiyeti üzerine tahta çıkarılan Süleyman’ın sultanlığını kabul etmemiş ve derhal uğraşa girişmiştir.

Çağrı Bey’in son zevcesinden doğan, münasebetiyle Alparslan’ın kardeşi olan en küçük şehzade Süleyman, annesinin Davet Bey’in mevti üzerine amcasıyla evlenmiş olmasından dolayı Tuğrul Bey’in üvey oğlu durumuna gelmiş ve annesi ile Vezir Amîdülmülk el-Kündürî’nin çabaları sonucunda da veliaht tayin edilmişti.

Alparslan, Tuğrul Bey’in vefatından çabucak sonra Vezir Amîdülmülk tarafından tahta çıkarılan Süleyman’a karşı harekete geçmeye hazırlandığında, ağabeyi Kirman Meliki Kavurd, amcası Mûsâ İnanç Yabgu, Davet ve Tuğrul beyefendilerin amcazadeleri olan Selçuk’un torunu Kutalmış da taht üzerinde hak talep ediyorlardı; bunlardan Kutalmış üç yıl evvel Tuğrul Bey’e karşı isyan etmişti.

Taht gayretinden galip çıkarak Rey kentinde Büyük Selçuklu Devleti tahtına çıkan Sultan Alparslan, akabinde Amid ül-Mülk’ü vazifeden alarak onun yerine Selçuklu veziri olarak Nizamülmülk’ü tayin etmiştir.

İlk seferini oğlu Melikşah ve veziri Nizamülmülk’ün de ortalarında bulunduğu ordusuyla Gürcistan ve Doğu Anadolu Bölgesi’ne yapan Alparslan, Doğu Roma’nın (Bizans) mahiyetinde bulunan Kars ve Ani bölgelerine kadar ilerleyerek, buraları ele geçirmiş ve gerçekleştirdiği bu fetih sonucunda de Abbasi Halifesi Kaim bi-Emrillah tarafından “Ebu’l Feth” (Fetihlerin babası) unvanını almıştır.

Daha sonra 1065 yılında Üst-yurd ve Mangışlak tarafına seferler düzenleyen Alparslan, o bölgede yaşayan Kıpçaklar ve Türkmenleri yönetimi altına almış ve dedesi Selçuk Bey’in Cend kentinde bulunan kabrini ziyaret ettikten sonra 1066 yılında Merv kentine geri dönmüştür.

1067 yılında Selçuklu beyefendilerinden Afşin Bey’in Kayseri’yi zapt etmesi üzerine Türkleri Anadolu’dan çıkartmak için 1068 yılında sefere çıkan Bizans İmparatoru Romen Diyojen, Halep’e kadar ilerlemiş olsa da Türk akınlarına mani olmamış ve Amorium kenti Türkler tarafından ele geçirilmiştir.

1067 yılında ikinci Gürcistan seferine çıkan Sultan Alp Arslan, yaşanan uğraşlardan sonra Gürcistan’a girerek Şekki bölgesini ve akabinde Tiflis’i ele geçirmiştir. Bunun üzerine 1070 yılında Alp Arslan’ın huzuruna çıkan Mekke Şerifi, hutbede Abbasi Halifesiyle bir arada Selçuklu Sultanının isminin da okunduğu bildirmiştir.

MALAZGİRT ZAFERİ

Abbasi Halifesinden Fatimi Devleti’ne karşı aldığı davet üzerine Mısır’a yanlışsız sefere çıkan Sultan Alparslan komutasında Selçuklu ordusu ve bu haber üzerine Doğu Seferine çıkan Roman Diyojen komutasındaki Bizans Ordusu, 26 Ağustos 1071 tarihinde Malazgirt Ovası’nda karşı karşıya gelmiş ve gerçekleşen bu büyük savaş Türklerin zaferiyle sonuçlanmıştır.

Bu savaş sonucunda Bizans ordusunu mağlup ederek, büyük bir zafere imza atan ve adeta tarihin seyrini değiştiren Sultan Alparslan, kazandığı bu zaferle Anadolu’nun kapılarını Türklere sonsuza kadar açmış ve kısa bir vakitte Anadolu toprakları Türk yurdu haline gelmiştir.

(Alparslan ismine bastırılan hatıra madalyonu)

SULTAN ALPARSLAN NE VAKİT VE NASIL ÖLDÜ?

Alparslan, kıymetli bir direnişle müsabakadan Karahanlı topraklarında ilerlerken bir müddet muhasaraya direndikten sonra teslim olarak huzura kabulünü dileyen Barzem Kalesi kumandanı Yûsuf Hârizmî (Barzemî) tarafından, çizmesine sakladığı küçük bir hançerle vurulmak suretiyle ağır halde yaralandı, dört gün sonra da şehid oldu (10 Rebîülevvel 465 / 24 Kasım 1072). Sultan Alparslan, vefatından evvel etrafındakilerden derhal Melikşah’a biat etmeleri konusunda tekrar kelam almıştır.

SULTAN ALPARSLANIN KABRİ NEREDE?

Vefatının akabinde Türkmenistan’daki Merv kentine defnedilen sultan Alparslan’ın yerine vasiyeti üzerine oğlu Melikşah tahta geçmiştir.

SULTAN ALPARSLANIN EŞLERİ VE ÇOCUKLARI

Büyük Selçuklu Sultanı Alparslan’ın eşleri; Aka Hatun ve Seferiye Hatun‘dur. Çocukları:

Muizzeddin Melikşah

Tacüddevle Tutuş

İzzeddin Arslan Argun

Böri BarsTuğrul

Ayaz

Togan

Arslan

Tekiş

Ayşe

Züleyha

Fülane Hatun