Ahmed Cevdet Paşa kimdir

Devlet ve ilim insanı, mütefekkir, tarihçi, hukukçu ve şair Ahmed Cevdet Paşa’nın hayat kıssasıdır.

Hacı İsmail Ağa ile Ayşe Sümbül Hanım’ın oğlu olarak 27 Mart 1822’de bugün Bulgaristan sonlarında bulunan Lofça’da dünyaya gelen şair, Cevdet mahlasını 1843’te İstanbul’da tahsil gördüğü sırada şair Süleyman Fehim Efendi’den aldı.

Ahmed Cevdet, küçük yaşta büyükbabası Hacı Ali Efendi’nin teşviki ve takviyesiyle Lofça müftüsü Hafız Ömer Efendi’den Arapça öğrenerek eğitim hayatına başladı.

Kısa müddette İslami ilimlerle ilgili kitapları okuyacak derecede ilerleme gösteren Ahmet Cevdet, Lofça’da birinci mektebini bitirdikten sonra müftü Ömer Efendi’den medrese dersleri aldı ve tahsilini ileri düzeye götürmek için 1839’da büyükbabası tarafından İstanbul’a gönderildi.

Farsça bilgisini derinleştirdi

Ahmed Cevdet, tahsilini tamamlamak üzere İstanbul’da Fatih Mescidi’nde medrese eğitimine başladı.

Kısa müddette ilmi etraflarda kendisini göstererek, zamanın meşhur alimleri Hafız Seyyid Efendi, Doyranlı Mehmed Efendi, Vidinli Mustafa Efendi, Kara Halil Efendi ve Birgivi Hoca Şakir Efendi’nin derslerine devam etti.

İslami ilimlerin yanı sıra matematik, astronomi, tarih, coğrafya üzere ilimleri de tahsil eden ilim insanı, tatil günlerinde Murad Molla Tekkesi’ne giderek Arapça ile Farsça öğrendi ve Mevlana’nın Mesnevi’sini bitirdi. Bu sayede Farsça bilgisini derinleştiren şaire Mesnevihanlık icazeti verildi.

Mutasavvıf Kuşadalı İbrahim Efendi’nin meclisine katıldı

Süleyman Fehim Efendi’nin Karagümrük’teki konağında Şevket ve Örfi divanlarını okuyan Ahmed Cevdet, bir yandan da devranın tanınmış mutasavvıflarından Kuşadalı İbrahim Efendi’nin sohbetlerine katıldı.

Bu muhitlerde tasavvuf ve edebiyatın aşikâr başlı yapıtlarını okuyarak bilgisini ve kültürünü ilerlettiği üzere şiir ve edebiyat alanındaki eksikliklerini tamamlayıp edebi zevkini geliştirme imkanını buldu.

Rumeli Kazaskerliği’ne bağlı Permedi kazası kadılığıyla 1844’te devlet hizmetine başlayan 22 yaşındaki Ahmet Cevdet, bundan bir yıl sonra müderris olarak İstanbul mescitlerinde ders vermek hakkını elde etti.

Ahmet Cevdet, 6 yıl sonra 13 Ağustos 1850’de Meclis-i Maarif azalığı ve Darülmuallimin müdürlüğüne getirildi.

Bugünkü ismiyle öğretmen okulu olan Darülmuallimin müdürlüğü mühletince mektebi kısa vakitte ıslah ederek, mektebe giriş ve imtihan metotlarını yönetmeliklerle belirleyen Ahmed Cevdet, 1851’de Encümen-i Daniş’e (Osmanlı Akademisi) asli üye seçildi.

Şirket-i Hayriyye’nin kuruluş nizamnamesini hazırladı

Daha sonra Fuad Paşa ile Bursa’ya gitti ve orada kaldığı kısa mühlet içinde birinci Osmanlı grameri sayılan, Türkçe, Arapça ve Farsça gramerini açıklayan “Kava’id-i Osmaniyye” isimli kitabı ve Şirket-i Hayriyye’nin kuruluş nizamnamesini hazırladı.

Mısır Valisi Abbas Paşa ile hanedan üyeleri ve ümera ortasındaki ihtilafı gidermeye ve miras sorununu halletmeye memur olan Fuad Paşa ile 1850’de Mısır’a gitti. İstanbul’a döndükten sonra 1851’de Encümen-i Daniş üyeliğine seçilen Ahmed Cevdet Efendi, tekrar kaleme aldığı Kava’id-i Osmaniye’yi encümenin birinci yapıtı olarak Abdülmecid’e sundu ve derecesi hareket-i altmışlıya yükseltildi.

Şair, 1853 tarihli bir mazbata ile 1774-1826 devresi Osmanlı tarihini yazmakla görevlendirildi. 1854’te yazmaya başladığı tarihinin birinci üç cildini tamamlayıp padişaha takdim etmesinin akabinde kendisine Musıle-i Süleymaniyye derecesi verildi.

Osmanlı İmparatorluğu devrinde vaktin olaylarını saptayıp tarihe geçirmekle vazifeli devlet tarihçisi olarak 1855’te tayin edilen Ahmed Cevdet, vakanüvis olarak bilinen bu misyonu sırasında vaktin siyasi olaylarını anlatan “Tezakir-i Cevdet”i de kaleme aldı.

Ahmed Cevdet, 1856’da Galata kadısı oldu ve o yıl evlendiği Rabia Adviye Hanım’dan Ali Sedat, Fatma Aliye ve Emine Semiye isimlerinde üç çocuğu dünyaya geldi.

Meclis-i Ali-i Tanzimat üyeliği ve İstanbul kadılığı yaptı

Mekke kadılığına 1857’de getirilen ve tıpkı periyotta devranın kanunlaştırma çalışmalarını yürüten “Meclis-i Ali-i Tanzimat” üyeliğine seçilen Ahmet Cevdet Efendi, 1861’de İstanbul kadılığına terfi etti.

Ahmed Cevdet’in oğlu Ali Sedat Beyefendi yazdığı mantık kitaplarıyla tanınırken, kızı Fatma Aliye Hanım ise birinci Türk bayan romancı olarak edebiyat tarihine geçti.

Diğer kızı Emine Semiye ise Avrupa’da tahsil gördükten sonra İstanbul’da öğretmenlik, Selanik’te öğretim müfettişliği yaparken, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nde vazife alarak siyasetle ilgilendi.

Mukaddime’yi Osmanlı Türkçesine çeviri etti

İbn Haldun’un “Mukaddime” isimli yapıtının Osmanlı Türkçesine çevirisini yapan Ahmed Cevdet, teftiş için gönderildiği yurt içi ve yurt dışındaki denetlemelerinde ve ıslah faaliyetlerinde de gösterdiği başarılara bağlı olarak ikinci rütbeden “Nişan-ı Osmani” ile ödüllendirildi.

Bu başarılardan sonra Sultan Abdülaziz tarafından şeyhülislamlığa getirilmesi beklenen Ahmed Cevdet Efendi, 1866’da ilmiye sınıfından mülkiye sınıfına nakledilerek paşa oldu ve Maraş, Urfa ve Güç sancakları ile Adana eyaletinin birleştirilmesiyle oluşturulan Halep Valiliğine tayin edildi.

Hanefi fıkhına dayalı kanun hazırlanması gerektiğini söyledi

İki yıl süren bu misyonu sırasında yeni valiliğin teşkilatlanmasını gerçekleştiren Paşa, 1868’de yeni kurulan “Divan-ı Ahkam-ı Adliye”ye (Danıştay) lider tayin edildi.

Ahmed Cevdet Paşa, bu görevde adliye ve hukuk sistemini devranın gereksinimlerine nazaran düzenlemeye çalıştı ve Hanefi fıkhına dayalı bir kanun kitabının hazırlanması gerektiği fikrini ortaya koydu.

Bu niyeti kabul edilen mütefekkirin başkanlık etmeye başladığı, dönemin önde gelen fıkıh alimlerinin de yer aldığı Babıali’de teşkil edilen “Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye Cemiyeti”, “Mecelle”nin birinci 4 kitabını yayınladı.

1873’te Maarif Nazırlığı’na getirildi

Mecelle”nin hazırlandığı mühlet içinde her türlü devlet işlerinin kendisine danışıldığı bir merci durumuna gelen Ahmed Cevdet Paşa, 1873’te bugünkü ismiyle Ulusal Eğitim Bakanlığı olan Maarif Nazırlığı’na getirildi.

Ünlü şarkiyatçı Bernard Lewis tarafından “dahi hukukçu” olarak nitelendirilen Ahmed Cevdet Paşa, 1880’de Adliye Nazırlığı devrinde Osmanlı’nın birinci çağdaş hukuk fakültesi olan bugünkü ismiyle İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nin kurulmasında büyük gayret sarf etti.

Ahmet Cevdet Paşa öldü

Siyasi ve idari görevlerden 1890’da emekliliğe ayrılıp vaktini çocuklarına ve bilimsel çalışmalarına ayıran Paşa, 26 Mayıs 1895’te Bebek’teki yalısında vefat etti ve cenazesi Fatih Mescidi haziresine defnedildi.

Eserleri

Ömrü boyunca “Tarih-i Cevdet”, “Kısas-ı Enbiya ve Tevarih-i Hulefa”, “Tezakir-i Cevdet”, “Ma’ruzat”, “Mecelle”, “Divançe-i Cevdet”, “Kavaid-i Osmaniye”, “Belagat-ı Osmaniye – Kavaid-i Türkiye”, “Takvim-ül Edvar”, “Miyar-ı Sedad”, “Adab-ı Sedad fi-ilmi’l-adab”, “Hülasatü’l-beyan fi-te’lifi’l Kur’an”, “Eser-i Ahd-i Hamidi”, “Hilye-i Saadet, Ma’lumat-ı Nafia” üzere pek çok eser kaleme aldı.